Początkowo do XIV wieku w języku polskim niebieski oznaczało przynależny do nieba, a dopiero później wyraz ten stał się osobnym określeniem barwy niebieskiej, charakterystycznej dla koloru nieba. Nazwę tego koloru utworzono przez dodanie do nazwy nieba formantu przymiotnikowego , kontynuantu z języka prasłowiańskiego , który określał przynależność do czegoś. Dzięki temu formantowi utworzono nazwę barwy podobnie jak inne przymiotniki. W wielu językach nie ma osobnych słów na odróżnienie barwy niebieskiej i zielonej, a w języku szwedzkim aż do początku XX wieku używano tego samego słowa na określenie koloru czarnego i niebieskiego.
Niebieski jest najzimniejszą z barw. Kojarzy się z otwartą przestrzenią, wodą, morzem, niebem. W starożytnej Grecji i Rzymie był symbolem najwyższych Bóstw; Zeusa i Jupitera. W starożytnym Egipcie lapis lazuli (kamień o głębokim niebieskim kolorze) symbolizował niebo, symboliczne miejsce przebywania Boga. W Iranie jest kolorem żałoby. W kulturze Zachodniej, kojarzony jest z Maryją, a ściślej z Niepokalanym Poczęciem Maryi. Niebieski jako symbol najwyższych bóstw antycznych oznacza jednocześnie najwyższe uprzywilejowanie Maryi, Matki Zbawiciela wśród wszystkich stworzeń Bożych. Wynika to również nie tylko z odziedziczenia tradycji starożytnych, lecz z ceny niebieskiego barwnika w Średniowieczu. Uzyskiwano go z kamienia lapis lazuli, który był wówczas równie drogi jak złoto. Z powodu jego ceny używano go często do malowania szat na obrazach przedstawiających Maryję, by oddać jej najwyższy honor. W późniejszych czasach niebieski barwnik potaniał. Był to ostatni kolor podstawowy uzyskany syntetycznie przez człowieka. Niebieski jest kolorem pełnym symboliki, posiada niemal tyle cech, co czerwień. Niektóre z nich to: uduchowienie, pokój, higiena, spokój, woda, świeżość, czystość i chłód, lecz również dynamizm, kreatywność i inspiracja. Niebieski to także kolor przyjaźni: podarowanie niebieskiego kwiatu symbolizuje duże znaczenie przyjaźni dla obdarowującego. Niebieski bywa też postrzegany jako symbol przywiązania do tradycji.
Bezchmurne niebo ma kolor niebieski z powodu efektu Rayleigha, natomiast lekko niebieska barwa czystej
wody wynika z częściowego pochłaniania przez nią czerwonej składowej światła białego (słaba absorpcja <700 nm).
U zwierząt barwa niebieska często jest barwą strukturalną